«Մանրակերտը, որ գտնվում է «Mini mundus»-ում, ճշգրտորեն կրկնում է Էջմիածնի Մայր տաճարը»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի Ավստրիայի տեղական մարմնի ատենապետ, Ավստրո-հայկական մշակութային ընկերության նախագահ ՌԱԶՄԻԿ ԹԱՄՐԱԶՅԱՆԸ:

«ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԱՄԵՆԱՀՆԱԲՆԱԿ ԱՆԴԱՄՆԵՐԸ ՇՈՒՐՋ ՄԵԿ ԴԱՐ ԱՊՐՈՒՄ ԵՆ ԱՎՍՏՐԻԱՅՈՒՄ»

-Պարոն Թամրազյան, Դուք աշխատում եք ավստրիահայ ոչ մեծ համայնքի հետ, արդեն երեսուն տարի նախագահում եք Ավստրո-հայկական մշակութային ընկերությունը, որի կազմում նաև ոչ հայեր են ընդգրկված: Ինչպե՞ս կբնութագրեք հայկական համայնքը Ավստրիայում:
-Համայնքը նախկինում` 1960-ական թվականներին, շատ փոքր էր` բաղկացած 350 հոգուց: Հետո Լիբանանի, Պարսկաստանի, Հայաստանի, Սիրիայի դեպքերի բերումով այդ թիվն ավելացավ: Ներկայում մոտավորապես 6000 հայ է ապրում Ավստրիայում: Դրանց թվում են նաև Հայաստանից եկած և Ավստրիայում ոչ պաշտոնական գրանցում ստացածները: Մոտ 1000 պարսկահայեր էլ կան, որ Ավստրիայում են` ԱՄՆ-ի վիզա ստանալու և այնտեղ մեկնելու նպատակով: Համայնքի ամենահնաբնակ անդամները շուրջ մեկ դար ապրում են Ավստրիայում: Նախկինում նրանք հիմնականում զբաղվել են առևտրով: Ավստրիայի ամենամեծ գորգավաճառները հայերն են եղել: Վեց հայ ընտանիք է զբաղվել գորգավաճառությամբ: Հիմա նրանք չկան: Նրանց զավակներն իրենց ընտանեկան գործը չշարունակեցին: Հետո տարբեր երկրներից բավական մեծ թվով հայ ուսանողներ եկան Ավստրիայի նշանավոր համալսարաններում ուսանելու, որոնց մի մասն ամուսնացավ ու մնաց Ավստրիայում, մյուս մասն էլ մնաց` իրենց երկրներում հեղափոխական իրավիճակների առաջացման պատճառով: Աճեց հայ համայնքը, և հիմա բոլոր բնագավառներում էլ աշխատում են հայերը: Մոտ 40 հայ բժիշկ կա, կան ՄԱԿ-ի` Վիեննայի գրասենյակում, «ՈՒՆԻԴՈ» համաշխարհային տնտեսական կազմակերպությունում, միջուկային էներգիայի ոլորտում բարձր պաշտոններ զբաղեցնող հայեր: Ավելացնենք նաև այն հայերին, որոնք աշխատում են Ավստրիայում Հայաստանի Հանրապետության դեսպանությունում: Մեր դեսպանն իրականում երեք դեսպանի գործառույթ է իրականացնում` ԵԱՀԿ-ի, միջուկային հարցերի և, վերջապես, բուն դիվանագիտական հարաբերությունների գծով:

«ՄՇԱԿՈՒՅԹԸ «ԾԱԽԵԼՈՒ» ԽՆԴԻՐԸ»

-Գտնվելով Հայաստանում` յուրաքանչյուր օր մասնակցում եք որևէ մշակութային իրադարձության, հետևաբար, լավ տեղյակ եք հայաստանյան մշակութային կյանքին: Լինելով համաշխարհային մշակութային կենտրոն Վիեննայի մշտական բնակիչ` ի՞նչ համեմատություն կարող եք անցկացնել մեր և Ավստրիայի մշակույթների միջև:
-Ավստրիան միջազգային մշակութային կենտրոն է` առաջին հերթին, իհարկե, լինելով ավստրիական: Ասեմ, որ Հայաստանի մշակութային կյանքը նույնպես շատ բարձր մշակութային արժեքներ է կրում: Այստեղ գտնվելուս օրերին օպերային երկու ներկայացում եմ դիտել` «Անուշը», «Տրավիատան», և «Բարեկամություն» պարային խմբի համերգին եմ ներկա եղել: Շատ բարձր մակարդակի ելույթներ էին: Մեր մշակույթը ես շատ բարձր եմ գնահատում, համարում եմ շատ որակյալ: Միայն այստեղ մի խնդիր կա, կոպիտ ասած` մշակույթը «ծախելու» խնդիրը: Մենք պիտի կարողանանք այդ հարցը լուծել Հայաստանում:
-Այսինքն` ցույց տանք մշակույթի կոմերցիոն արժե՞քը:
-Այո՛: Պատկերացրեք` ամեն գիշեր քաղաքում որևէ մշակութային իրադարձություն է: Ես ամեն օր` ժամը 19-21-ին ներկա եմ լինում դրանցից որևէ մեկին: Քաղաքը լի է զբոսաշրջիկներով, բայց նրանք տեղեկություն չունեն այդ իրադարձությունների մասին: Ինչո՞ւ զբոսաշրջության կազմակերպիչների մտքով չի անցնում այդ մարդկանց առաջնորդել որևէ մշակութային օջախ, մասնակից դարձնել հայաստանյան մշակութային կյանքին: Տեղյակ չե՞ն, թե՞ ծուլանում են: Վստահաբար կարող եմ ասել, որ եթե զբոսաշրջիկներին ներգրավեն հայաստանյան մշակութային կյանքում, նրանք ավելի գոհ կլինեն իրենց այցելությունից և կրկին կցանկանան գալ Հայաստան:
-Փաստորեն, մեր մշակութային կյանքում պակասում է գովա՞զդը:
-Պակասում է շատ: Հայաստանը հիմա ձգտում է զբոսաշրջային երկիր դառնալու: Ավստրիան վաղուց դարձել է: Ավստրիան անցյալ տարի 50 մլն զբոսաշրջիկ ուներ, երբ իր բնակչությունը 8 մլն է: Ավստրիայում ամեն բան անում են, ամեն դուռ բացում են զբոսաշրջիկի առաջ, որպեսզի նա կարողանա օգտվել մշակութային ձեռնարկներից: Իսկ Հայաստանում չկա նման բան: Միայն օպերայի ճաղերին մեծ պաստառներ փակցնելը շատ քիչ է: Երբ մտնում ես Ավստրիայի ցանկացած հյուրանոց, տեսնում ես մշակութային ծրագրի մասին տեղեկությունը, հենց հյուրանոցում կազմակերպվում է տոմսերի վաճառքը և հյուրերի տեղափոխությունը համապատասխան մշակութային օջախներ: Այսպես է պետք աշխատել, որպեսզի Հայաստանը դառնա զբոսաշրջային երկիր:
-Մենք ունենք հրաշալի գրականություն, որը օտարազգի ընթերցողին հասցնելու ճանապարհը ավելի դյուրին է, քան մեծ ստեղծագործական խմբեր հյուրախաղերի հրավիրելը: Հարկավոր է հոգալ լավ թարգմանության խնդիրը և հրատարակել գիրքը: Ինձ ծանոթ է Կոնրադ Կունի` Եղիշե Չարենցի ընտրանու հրաշալի թարգմանությունը: Կա՞ն գերմաներեն թարգմանված հայ այլ հեղինակներ:
-Սովորական ավստրիացին գրեթե ծանոթ չէ հայ գրականությանը: Եվ այստեղ նույն խնդիրն է: Մենք մեծածավալ թարգմանություններ չունենք հայ գրականությունից: Կոնրադի գիրքն իսկապես մեծարժեք է, բայց ինչպես ժողովուրդն է ասում` մեկ ծաղկով գարուն չի գա: Մենք ունենք շատ գրողներ, որ իսկապես արժանի են թարգմանվելու և ներկայացվելու գերմանացի, ֆրանսիացի, իտալացի ընթերցողին: Մենք դա չենք անում կամ շատ ուշ ենք անում: Եթե գիրքը թարգմանվում է տպագրությունից քսան տարի հետո, դա արդեն ուշացած գիրք է:

«ՄԵՐ ՄԵԾԵՐԻ ՀԱՆԴԵՊ ՈՉ ԹԵ ՍՈՍԿ ՀԱՐԳԱՆՔ ՈՒՆԵՄ, ԱՅԼ ԹՈՒԼՈՒԹՅՈՒՆ»

-Դուք մշտապես շփվում եք հայ անվանի մարդկանց հետ, ունեք հետաքրքիր հիշողություններ: Բայց պիտի խնդրեմ, որ հատկապես դրանցից մեկը ներկայացնեք մեր ընթերցողին: Խոսքը Վիլյամ Սարոյանի հետ ունեցած հանդիպման մասին է:
-Ես մեր մեծերի հանդեպ ոչ թե սոսկ հարգանք ունեմ, այլ թուլություն: Շատ եմ սիրում նրանց հետ հանդիպումները: Երբ 1977 թվականին իմացանք, որ Վիլյամ Սարոյանը պետք է գա Վիեննա` իր գերմաներեն թարգմանված գրքի շնորհանդեսի առիթով, նրան դիմավորեցինք օդանավակայանում և առաջարկեցինք Վիեննայի հայկական եկեղեցում գործող Հայոց ակումբում հանդիպում կազմակերպել: Ասաց, որ չի ուզում ակումբ գալ, որովհետև այդ դեպքում հայկական կուսակցությունները պիտի սկսեն մտածել, թե ինքը մեկին գերադասում է մյուսից, պիտի անհամաձայնություններ ծագեն դրանից: ՈՒստի առաջարկեց հանդիպումը կազմակերպել ուսանողական խմբի հետ: ՈՒնեինք ուսանողական փոքրիկ խրճիթ, որտեղ էլ կայացավ Սարոյանի հանդիպումը 10-12 հայ ուսանողի հետ: Նա սկսեց խոսել: Մի տղա, որ նոր էր սովորում հայերեն խոսել, շատ բարձր էր խոսում:
-Երևի լեզվական իմացությունների հարցում ինքնահաստատվելու խնդի՞ր ուներ:
-Այո, երևի դա էր պատճառը: Եվ Սարոյանը նրա բարձր ձայնից հանկարծակիի եկավ ու ասաց. «Ա՛յ տղա, ինչո՞ւ կգոռգոռաս»: Հետո շարունակեց. «Աշխարհում երկու խումբ կգոռգոռան. մեկ` խուլերը, մեկ էլ` խենթերը»: Մեզ համար շատ հաճելի էր այս անմիջականությունը: Հետո թուղթ ու մատիտ ուզեց և սկսեց մեկ-մեկ այդ ուսանողներին հարցնել նրանց անուն-ազգանունը, հետաքրքրվեց, թե որտեղից են եկել, Վիեննայում ինչքան պիտի մնան, ապագայի ինչ ծրագրեր ունեն, իր որ գիրքն են կարդացել, ինչքան են ծանոթ մշակութային կյանքին: Այս ամենը նա գրում էր թղթի վրա: Բավական երկար ձգվեց հանդիպումը: Հետո թուղթը ճմռթեց ու դեն գցեց: Այդ պահին ես և հայտնի հայ դաշնակահարուհի Սեդա Դանիելը, որ հիմա Լոնդոնում է ապրում, ուղղակի հարձակվեցինք այդ թղթի վրա, որովհետև երկուսս էլ նման նշխարների սիրահար ենք: Վերցրինք թուղթը և տեսանք, որ վրան ոչինչ գրված չէ:
-Այսինքն` Սարոյանը ոչինչ չէ՞ր գրառել, դա ընդամենը թատրո՞ն էր:
-Լրի՛վ թատրոն: Բոլորը լարված-կենտրոնացած այդ ընթացքում մտածել էին, թե ինչպես պատասխանեն Սարոյանի հարցերին, հանկարծ մի սխալ խոսք չասեն: Մեր այդ լրջությունն ու նրա ոչինչ չգրելը շատ տարօրինակ էին: Այսպիսին էր մեր հանդիպումը Սարոյանի հետ:

«ԵՍ ՄԱՍՆԱԳԻՏՈՒԹՅԱՄԲ ՃԱՐՏԱՐԱԳԵՏ ԵՄ, ԲԱՅՑ ԻՄ ՀՈԲԲԻՆ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆ Է»

-Հայերը սովորաբար իրենց հետքն են թողնում այն գաղթօջախներում, որտեղ ապրում են տևական ժամանակ: Ավստրիան նույնպես բացառություն չէ: Պատմեք, խնդրեմ, այդ մասին, մասնավորապես Էջմիածնի Մայր տաճարի մանրակերտի մասին, որ գտնվում է Ավստրիայի Քլագենֆուրթ քաղաքում:
-Ես մասնագիտությամբ ճարտարագետ եմ, բայց իմ հոբբին ճարտարապետությունն է: Եվ խորացել եմ հայկական ճարտարապետության մեջ: Իտալիայի և Ավստրիայի սահմանին գտնվում է Քլագենֆուրթ քաղաքը, որտեղ կա մշտապես գործող ցուցահանդես: Կոչվում է «Mini mundus» («Փոքր աշխարհ»): Այդտեղ ցուցադրվում են աշխարհի տարբեր քաղաքներում գտնվող ճարտարապետական գլուխգործոցները` փոքր մասշտաբներով` 1։25 հարաբերությամբ: Մանրակերտները պետք է ճշգրտորեն կրկնեն բնօրինակը: Պետք է պատրաստված լինեն միևնույն շինանյութից, դրանց բնօրինակների առկայությունը պարտադիր պայման է: Վերջին պայմանն էլ նկատի ունենալով` արեցինք Մայր տաճարի մանրակերտը: Սկզբում մտադիր էինք Զվարթնոցինն անել, բայց քանի որ բնօրինակը պահպանված չէր, հնարավոր չեղավ: Եվ այդ մանրակերտը, որ հիմա գտնվում է «Mini mundus»-ում, իր յուրաքանչյուր քարով, յուրաքանչյուր դետալով, քարի գույնով, շինանյութի որակով ճշգրտորեն կրկնում է Էջմիածնի Մայր տաճարը: ՈՒ կարևոր պայմաններից մեկն էլ այն է, որ շինանյութը պետք է բերվի այն երկրից, որտեղ գտնվում է մանրակերտի բնօրինակը: Մենք 1992 թվականին 4 տոննա տուֆ ենք տարել Արթիկից` այդ մանրակերտը պատրաստելու համար: Մեզ անհրաժեշտ հումքը պտտվել է աշխարհով մեկ: Հայաստանից տարվել է Հունգարիա, ապա` Վիեննա: Եվ բավական գեղեցիկ մանրակերտ է ստացվել: Կա նաև մեկ ուրիշ կարևոր հայկական հուշարձան, որի հեղինակն եմ ես: Դա Վիեննայում տեղադրված Հայոց ցեղասպանության հուշարձանն է: Եվ էլի մի բանի մասին պատմեմ: Հայերի բարեկամ Յոհաննես Լեփսիուսը մահացել է Մերան քաղաքում, որը հիմա Իտալիայի տարածքում է գտնվում: 1992 թվականին նրա աղջիկները ցանկացան, որ իրենց հոր գերեզմանը բարեկարգվի: Հալե քաղաքում գործող Լեփսիուսի տուն-թանգարանի տնօրենը` պրոֆեսոր Գոլցը, որ հայասեր մարդ էր, ինձ տեղեկացրեց այդ մասին: Ես Վազգեն Վեհափառից մի գեղեցիկ խաչքար ստացա` Լեփսիուսի գերեզմանին դնելու համար: Հասցրի այդ խաչքարն Իտալիա` Մերան, և պիտի ասեմ, որ իտալացի ճարտարապետը մի կատարյալ գլուխգործոց ստեղծեց դրանից: Լեփսիուսի դուստրերի պահանջն էր, որ ձեռք չտրվի տապանաքարին: Իտալացի ճարտարապետը ուղղահայաց դիրքով մի մեծ, սպիտակ, անմշակ մարմար կանգնեցրեց տապանաքարի վրա, որի մեջտեղում տեղադրեց 30X40 սմ չափսի հայկական վարդագույն խաչքարը: Մարմարի գույնը սպիտակ է, բայց մեջը պղնձագույն, ճառագայթաձև գծեր կան: Երբ արևն ընկնում է այդ հուշարձանի վրա, թվում է, թե վարդագույն խաչքարից են ճառագայթներն արձակվում: Դա մի աննկարագրելի գեղեցկություն է: ՈՒ մի հայկական ձեռնարկի մասին կցանկանայի խոսել: Վիեննայում է ապրում Կարպիս Փափազյանը, որ եղել է Գարեգին Նժդեհի թիկնապահներից մեկը: Նա 1988 թվականին Հայ բարեգործական ընդհանուր միությանը մեծ գումար տրամադրեց և հիմնեց «Կարպիս Փափազյան» հիմնադրամը: Ամեն տարի իր երկրում, իր ազգի շրջանակներում հայանպաստ կարևոր գործունեություն ծավալած որևէ օտարազգի անձնավորություն ստանում է այդ հիմնադրամի սահմանած դրամական պարգևը: Պարգևատրվածները ներկայում 28 հոգի են, որոնց թվում են Թեսա Հոֆմանը, Իվ Թեռնոնը, Խալիլին, Քերոլայն Քոքսը, Ցվետանա Պասկալևան: Միակ մարդը, որ Հայաստանում է ստացել մրցանակը, Ցվետանա Պասկալևան է, որովհետև նա ապրում է այստեղ` Հայաստանում: Այս ձեռնարկը շարունակվում է: Այս տարվա սեպտեմբերին հայտնի կդառնա հերթական մրցանակակրի անունը: Իհարկե, մեկ հրապարակման մեջ հնարավոր չէ ամեն բանի մասին պատմել, բայց այն, ինչ ասացի Ձեզ, հուսամ` որոշակի տեղեկություն տալիս է Ավստրիայի հայ համայնքի կյանքի, գործունեության վերաբերյալ:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ